Materiał archiwalny Uniwersytetu Śląskiego fot. mat/pras

50-lecie Uniwersytetu w Cieszynie

Filia Uniwersytetu Śląskiego w Cieszynie jest spadkobierczynią bogatych tradycji  edukacyjnych i naukowych  ziemi  cieszyńskiej. Pięćdziesięcioletni  okres działalności w rytmie kształcenia uniwersyteckiego jest kontynuacją istniejącego w tym mieście  Seminarium Nauczycielskiego (1911-1936)[1], Liceum Pedagogicznego (1937-1963)[2] oraz Studium Nauczycielskiego (1960-1971)[3]. Dużą zasługę w tworzeniu tych szkół polskich miała aktywnie działająca Macierz Szkolna Księstwa Cieszyńskiego[4] oraz członkowie Polskiego Towarzystwa Pedagogicznego w Cieszynie[5].

Początki kształcenia nauczycieli w obecnym budynku Filii Uniwersytetu datują się na rok 1911.  Po  kilkuletnich staraniach wspomnianych organizacji, Ministerstwo Oświaty wyraziło zgodę na utworzenie samodzielnego seminarium nauczycielskiego oraz wzniesienie budynku  szkolnego w miejscowości Bobrek sąsiadującej z Cieszynem.  Plany budowy gmachu zostały zatwierdzone w 1908 roku, po czym kosztorysy finansowe przesłano do Ministerstwa Skarbu, aby uzyskać fundusze na zakup placu budowlanego[6]. Wiosną 1910 roku rozpoczęto kopanie fundamentów[7] i po zakończeniu budowy w 1911 roku, kandydaci do zawodu nauczycielskiego  rozpoczęli zajęcia szkolne.

W pierwszym okresie kształcenia władze borykały się z problemami finansowymi, organizacyjnymi i brakiem pomocy dydaktycznych. Działalność  cieszyńskiej placówki przerwała II wojna światowa  i liczne aresztowania kadry dydaktycznej.  W latach 1940-1942  gmach seminarium zajęty był przez wojsko niemieckie, a od maja do lipca 1945 roku  kwaterowali tam żołnierze Armii Czerwonej[8].  

Po zakończeniu działań wojennych w budynku  przeprowadzono remont sal dydaktycznych, a  w latach 1949-1955 wybudowano  pokoje internatowe na poddaszu budynku licealnego, dwa  mieszkania dla  kierownika i wychowawcy internatu oraz 30 dwu i czteroosobowych pokoików. Na parterze budynku funkcjonowała Szkoła Ćwiczeń i Przedszkole nr 7, a na piętrze  znajdowały się sale dydaktyczne Liceum Pedagogicznego[9].  

W  latach 1911-1971 w gmachu szkolnym  na Bobrku  zdobyło wykształcenie  wielu nauczycieli znanych ze swej wiedzy i umiejętności dydaktyczno-wychowawczych, dużych ambicji naukowych i metodycznych, o czym świadczą wydawane wówczas czasopisma, monografie, przyczynki, szkice i  podręczniki[10].    

Filia Uniwersytetu  Śląskiego Cieszynie - historia i współczesność

W dniu 15 maja 1971 roku Ministerstwo Oświaty i Szkolnictwa Wyższego powołało  Wyższe Studium Nauczycielskie (WSN) jako Filię Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach[11] usytuowaną w Cieszynie przy ul. Bielskiej 62 (w budynku wzniesionym w 1911 roku). Działalność  dydaktyczną WSN rozpoczęto 15 września, a pierwsze Gaudeamus odśpiewano 4 października 1971 roku na  uroczystości inauguracyjnej  w teatrze im. Adama Mickiewicza w Cieszynie[12].

W toku trzyletnich studiów zawodowych kształcono nauczycieli takich specjalności jak: filologia polska, historia z wychowaniem obywatelskim oraz nauczanie początkowe z wychowaniem muzycznym[13].

Cieszyńska Filia w latach od 1971-2020 roku przeszła liczne przeobrażenia  i zmiany organizacyjno-strukturalne. Pod koniec roku akademickiego 1972/1973 zlikwidowano Wyższe Studium Nauczycielskie, a w kolejnych latach poszerzono ofertę dydaktyczną w  trybie studiów magisterskich i uruchomiono specjalizacje w zakresie: pedagogiki pracy kulturalno-oświatowej, wychowania muzycznego i wychowania plastycznego[14].

We wrześniu 1977 roku  nastąpiła reorganizacja uczelni i utworzono  Wydział  Pedagogiczno-Artystyczny z 2 instytutami: Instytutem Wychowania Przedszkolnego i Kulturalno-Oświatowego oraz Instytutem Wychowania Muzycznego i Plastycznego[15].

W roku  akademickim 1983/1984 proces dydaktyczny realizowany był w Instytucie Nauk Pedagogicznych i Społecznych (pedagogika pracy kulturalno-oświatowej, wychowanie przedszkolne, nauczanie początkowe), Instytucie Wychowania Muzycznego  oraz  Instytucie Wychowania Plastycznego[16].

Na mocy uchwały Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego z 1992 roku utworzono w cieszyńskiej Filii jeden integracyjny kierunek – pedagogikę, w ramach którego znalazły miejsce dotychczasowe kierunki kształcenia już jako specjalności: animacja społeczno-kulturalna, nauczanie początkowe, wychowanie przedszkolne, oraz nowa specjalizacja: edukacja filozoficzno-społeczna. Od tej pory na Wydziale Pedagogiczno-Artystycznym realizowano trzy kierunki studiów magisterskich: pedagogikę, wychowanie muzyczne i wychowanie plastyczne[17].

Rok akademicki 1995/1996, przyniósł kolejne zmiany organizacyjne związane z uruchomieniem nowego kierunku – etnologii. Poszerzono wtedy ofertę dydaktyczną i w Instytucie Pedagogiki uruchomiono specjalność: pedagogika pracy socjalno-opiekuńczej, a w Instytucie Nauk Społecznych i Nauk o Kulturze: edukację religijną o profilu katolickim i ewangelickim[18].

Aktualizacja koncepcji kształcenia spowodowała zmiany strukturalne w wyniku których  Senat Uniwersytetu Śląskiego (UŚ) w 2002 roku zatwierdził przekształcenie Filii i  w miejsce Wydziału Pedagogiczno-Artystycznego powołano dwie jednostki: Wydział Artystyczny oraz Międzynarodową Szkołę Nauk o Edukacji i Kulturze[19]. W roku 2005 roku Senat UŚ podjął kolejną uchwałę o zniesieniu Filii w Cieszynie[20] i wyniku tej zmiany funkcjonowały dwa Wydziały: Etnologii i Nauk o Edukacji oraz Artystyczny[21].

Dynamiczny rozwój cieszyńskiej uczelni kontynuującej  pracę dydaktyczną w zakresie pedagogiki i sztuki przyczynił się do  połączenia w roku 2019/2020 Wydziału Artystycznego ze strukturami dotychczasowego Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji i  utworzeniu Wydziału Sztuki i Nauk o Edukacji.

Kampus Uniwersytetu w Cieszynie stanowi  mocny akcent architektoniczny i urbanistyczny okolicznej zabudowy, wkomponowany w duży kompleks zieleni. Infrastruktura uczelni  obejmuje  rozbudowane i funkcjonalne zaplecze dydaktyczne i socjalne, do którego należą:  budynek główny z 1911 roku, budynki naukowo-dydaktyczne (71 sal wykładowych wraz z pracowniami), dwa akademiki, centrum konferencyjne, aula, sala baletowa, sala koncertowa, dwie galerie sztuki, biblioteka, czytelnia, stołówka, kawiarnia, klub studencki, kompleks rekreacyjno-sportowy (basen, hala, siłownie, boiska) W gmachu głównym usytuowana jest Sala Kameralna, która  pełni zarazem funkcję  kaplicy ekumenicznej (jedynej w Polsce, która mieści się w uczelni państwowej)[22]. Zarówno uczelnia jak i domy studenckie przystosowane są do potrzeb osób niepełnosprawnych. Na terenie cieszyńskiego Kampusu funkcjonuje żłobek dla dzieci studentów i pracowników oraz Integracyjne Przedszkole Terapeutyczne Słoneczna Kraina. Kampus Cieszyński jest unikatowy w skali uczelni z całego kraju. Na jego terenie znajduje się pełna infrastruktura niezbędna studentom do nauki i zapewniająca komfort codziennego życia Ze względu na swoje położenie zapewnia piękne otoczenie sprzyjające nauce i relaksowi.

Obecnie na Wydziale Sztuki i Nauk i Edukacji zajęcia prowadzi 21 profesorów tytularnych, 78 doktorów habilitowanych, 66 doktorów i 28 magistrów.

Uniwersytet Śląski w Cieszynie posiada bogatą ofertę dydaktyczną obejmującą następujące kierunki: animacja społeczno–kulturalna z edukacją kulturalną, edukacja artystyczna w zakresie sztuk plastycznych, edukacja artystyczna w zakresie sztuki muzycznej, edukacja kulturalna, etnologia i antropologia kulturowa, grafika, muzyka w multimediach, pedagogika, pedagogika przedszkolna i wczesnoszkolna, pedagogika specjalna, pedagogika osób niepełnosprawnych z arteterapią, projektowanie gier i przestrzeni wirtualnej.

Dynamiczny rozwój uczelni od roku 1971 do czasów współczesnych sprzyja rozwojowi naukowemu i artystycznemu wspólnoty akademickiej, współpracy ze środowiskiem lokalnym oraz z polskimi i zagranicznymi ośrodkami naukowymi. Nauczyciele akademiccy  prowadzą działalność badawczą oraz artystyczną prezentując wyniki w licznych publikacjach książkowych, monografiach, artykułach naukowych, materiałach dydaktycznych, przewodnikach metodycznych, publikacjach płytowych i nutowych, występach artystycznych, koncertach, premierach, międzynarodowych i krajowych wystawach artystycznych oraz konkursach. Studenci realizują swoje pasje i zainteresowania poprzez aktywny udział w pracach kół naukowych, przedsięwzięciach  oświatowych, artystycznych,  kulturalnych, m.in.   co roku organizują Cieszynalia i OskarUSie (uroczystość wręczenia nagród wyróżnionym wykładowcom cieszyńskich wydziałów).

Od roku 1974 do marca 2021 roku uczelnię ukończyło 30 549 osób. Uniwersytet Śląski w Cieszynie wpisany jest w historię miasta oraz regionu i ma swój niepowtarzalny rys zgodny ze współczesnymi  europejskimi trendami[23].

 Opracowała dr Danuta Kocurek

/Uniwersytet Śląski/

[1] A. Zając, Rozwój polskiego szkolnictwa pedagogicznego w Cieszynie, w: Z przeszłości i współczesności  kształcenia pedagogicznego w Cieszynie, red. R. Mrózek, U. Szuścik,  Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 79-82.

[2] Ibidem, s. 82-84.

[3] Dziennik Urzędowy Ministerstwa Oświaty 1960, nr 8, poz. 133; Kuratorium Okręgu Szkolnego Katowickiego, Pismo z dnia  9 kwietnia 1960 w sprawie otwarcia SN w Cieszynie; A. Zając, Rozwój polskiego szkolnictwa pedagogicznego w Cieszynie, w:  Z przeszłości i współczesności. kształcenia pedagogicznego w Cieszynie…, .s. 85.

[4] Zarząd Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego  podjął działania, aby utworzyć w Cieszynie prywatne polskie seminarium nauczycielskie. Rząd austriacki był jednak nieprzychylny temu zamierzeniu i wyraził zgodę jedynie na otwarcie polskiej paralelki przy I kursie niemieckiego seminarium nauczycielskiego w Cieszynie w roku szkolnym 1904/1905. Ta polska paralelka stała się zalążkiem polskiego seminarium nauczycielskiego;  Sprawozdanie z działalności  Macierzy Szkolnej dla Księstwa Cieszyńskiego 1910, Cieszyn 1911;  „Głos Ludu Śląskiego” 1904, nr 51, s.2.

[5] A. Zając, Polskie Towarzystwo Pedagogiczne na Śląsku Cieszyńskim (1889-1924), „Zaranie Śląskie” 1964, z. 2.

[6] U. Szuścik, Placówki edukacyjne w cieszyńskiej tradycji kształcenia nauczycieli, w: Z przeszłości i współczesności kształcenia pedagogicznego w Cieszynie, red. R. Mrózek, U. Szuścik, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013,  s. 71.

[7] „Gwiazdka Cieszyńska” 1910  nr 15, s. 3.

[8] U, Szuścik, Szkice z dziejów kształcenia nauczycieli w Cieszynie (w tym-nauczycieli wychowania plastycznego), w: Tradycje kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim, red. W. Korzeniowska, A. Mitas, A.  Murzyn, U. Szuścik, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009,  s 146.

[9] T. Tymoszek, Zarys dziejów Liceum Pedagogicznego w Cieszynie, w:  Księga pamiątkowa wydana z okazji 50-lecia Męskiego Seminarium Nauczycielskiego i Liceum Pedagogicznego im. Pawła Stalmacha w Cieszynie, Cieszyn 1959, s. 40.

[10] Wspomnieć należy o Erneście Farniku, Pawle Bobku, Janie Żebroku, Józefie Londzinie, Franciszku Popiołku.

[11] Na mocy  zarządzenia ówczesnego Ministra Oświaty i Szkolnictwa  Wyższego Henryka Jabłońskiego z dnia 15 maja 1971 roku w Cieszynie utworzono  Wyższe Studium Nauczycielskie- jako Filii Uniwersytetu Śląskiego,  Dz. Urz. Ministra Oświaty  i Szkolnictwa Wyższego 1969  Nr A-7, poz. 69; H. Rusek, W cieszyńskiej siedzibie Uniwersytetu Śląskiego, w:  Z przeszłości i współczesności  kształcenia pedagogicznego w Cieszynie…, , s. 89.

[12] D. Kocurek, Cieszyn-ośrodkiem kształcenia nauczycieli, w: Cieszyński Almanach Pedagogiczny, Tom1, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2012, s, 71; P. Wełdzicki, Cieszyńskie Gaudeamus, „Zwrot” 1971 nr 10, s. 13-15.

[13] Ł. Dawid, Kształtowanie struktury organizacyjnej i profilu dydaktyczno-naukowego uczelni (1971-2000), w: Od tradycji ku współczesności. Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie 1971-2000, red. R. Mrózek, Cieszyn 2000,  s. 14.

[14] Ibidem, s. 15.

[15] H. Rusek, W cieszyńskiej siedzibie Uniwersytetu Śląskiego, w: Z przeszłości i współczesności  kształcenia pedagogicznego w Cieszynie, red. R. Mrózek, U. Szuścik, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013, s. 91.

[16] H. Rusek, Uniwersytet Śląski w siedzibą w Cieszynie w procesie zmian, w: Tradycje kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim, red. W. Korzeniowska, A. Mitas, A. Murzyn, U Szuścik, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009, s. 121.

[17] H. Rusek, W cieszyńskiej siedzibie Uniwersytetu…, s.92.

[18] A. Kopoczek, Sprostać wyzwaniom czasu ( 1996-2000), w: Od tradycji ku współczesności Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie 1971-2000,  red. R. Mrózek, Cieszyn 2000, s. 80-81.

[19] Uchwała nr 85 z dnia 5 marca 2002 roku. w sprawie   z dnia 24 czerwca  2003 w sprawie utworzenia na Uniwersytecie Śląskim  Wydziału Etnologii i Nauk o Edukacji.

[20] Uchwała Senatu nr 73 z dnia 28 czerwca 2005 roku.

[21] H. Rusek, Uniwersytet Śląski z siedzibą w Cieszynie w procesie przemian, w: Tradycje kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim…, s 124.

[22] A. Kopoczek, Sprostać wyzwaniom czasu (1996-2000), w Od tradycji do współczesności Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie 1971-2000, red. R. Mrózek, Cieszyn 2000, s 79; J. Budniak, Cieszyńska Alma Mater w procesie integracji międzywyznaniowej, w: Tradycje kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim, red. W. Korzeniowska, A. Mitas, A. Murzyn, U. Szuścik, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2009, s. 206.

[23] H. Rusek, Uniwersytet Śląski z siedziba w Cieszynie w procesie przemian, w: Tradycje kształcenia nauczycieli na Śląsku Cieszyńskim…. s. 132.